What are Scientific Revolutions? [1]

Thomas S. Kuhn, in The Probabilistic Revolution eds. L. Krüger, L. Daston, M. Heidelberger et al., Cambridge, Mass.: MIT Press, 1987, 7-21.

[Translated]

Pasiuna sa Tagasalin

            Dili kini kumpleto na paghubad sa sinulatan ni Kuhn tungod wala ko’y kopya sa The Probabilistic Revolution. (Di siya magpakita sa libgen.) Apan dili kini balabag sa atong tumong. Ang introduksyon sa mga Editor dinhi ubos kay maayo na paglangkob sa ideya na gusto ipahayag sa papel tungod iya sulod ang tanang mahinungdanong mga punto ni Kuhn. Ang nindot diri-a para nako hinuon kay ang mga panghunahuna ni Kuhn mahitungod sa siyentipikong pinulongan na angay ikapin og pamalandong sa salabutan kabahin sa sprachspiel o pinulongdula o dulapulong. Ang siyentipikong mga dulapulong han-ay sa ilang pagka tin-aw sa ilahang kalainan taliwala sa kada usa kanila apan tuod ang uban lain na mga dulapulong ikalibgan sa ilang pagkasumpay-sumpay, pantay-pantay, og sagol-sagol sa matag usa kanila ngadto sa uban usab. Si Kuhn mitunol og makihinabang na panabot para sa unsay maingon na “rebolusyonaryo” na kausaban gikan sa isa ka dulapulong nadto sa lain apan giabagahan ra usab diri na ang kausaban klaro og labing kumpleto mismo sa iyang kaugalingon. Ang pananglitan na ginamit (sila Aristoteles ug Newton) maka-ilad isip tungod perteng klaroha og kumpleto sa ilang kalainan. Angay alatimanon tuod ang mga bag-o na mga kontemporaryong mga pananglitan aron masutaan ang kalisdanan sa pagpangita og kabag-ohan sa mga dulapulong. Di man gani kita kinahanglan mobiya sa kasaysayan aron makita ang kining punto nako: daghang mga pilosopo taliwa tunga nila Aristoteles og ni Newton ang ningsumpay og himo og usa linya na pagusab sa dulapulong. Kung bahin-bahinan nato ang mga punto nianang linyaha, dili kanato yano makita ang “rebolusyonaryong” kausaban sa usa ka punto nadto sa sunod pero diha ra nuon kung ikumpara ang katumoyan sa niining linyaha i.e. sila Aristoteles ug si Newton. Wala ko’y gipahayag na sayop si Kuhn, hinoon lang na ang analisis sa pagpangita og rebolusyonaryong kausban sa pinulungan walay tino na badlis na sugdanan. Kung mao gayod, hano dili raman nato ingon na usa ra ang pinulongan og dili daghan? Alangan, mas dali ingnon na daghan ang mga dulapulong. Imbis tingali ato angay ipahalad nalang ang pagka kaanggid-anggid o panagmay-ong (cf. familienähnlichkeit) sa mga nagkadaiyang mga dulapulong kaysa salabi maghasul-hasul pa ta sa pagpangita og tinong mga kalainan, mga badlis sa yuta sa baybayan.   

            -All errors are my own-

Pasiuna sa mga Editor

“Unsa ang mga Siyentipikong mga Rebolusyon?” misulay og pino ug patin-aw sa kalainan taliwa sa normal ug rebolusyonaryo na siyentipikong kauswagan. Pagkahuman sa Introduktoryong presentasyon sa sugilanon ang halos tibuk-an sa kapitulo gipahinungod alang sa presentasyon … sa transisyon gumikan sa Aristotelikong pagsabot sa kalihokan ngadto sa Newtonian na salabutan … Ang panapos na seksyon nag-inihemplo og tulo ka mga kalidad na inambit sa mga kapananglitan. Tanan kay holistiko og local sa ilang pagka hanglan og pipila ka mga nagkadugtong na mga kausaban sa teorya na ipahinabo dayon-dayon; kondi gani ang pagka inkoherente mahitabo kung usa usahon. Tanan manginahanglan og kausaban sa pamaagi diin ang mga klase sa mga talidungan og gipasabot na mga siyentipikong mga pulong gidikit nadto sa natura, sa taxonomiya nga hinatag sa syentipikong pinulongan mismo. Ang tanan upud nanambigit og mga kausaban sa pamaagi na katumbas sa mga kahularan ang mga siyentista minghupot og panabot sa unsay mga butang o mga panghitabo kay pareho sa matag uban ug unsa nila lahi.”

_______________________________

            Halos kawhaan na ka tuig sukad ako unang gidaiya ang unsay akong gituohan na duha ka klase sa siyentipikong kauswagan: normal ug rebolusyonaryo. Ang mga labing malampuson na mga syentipikong pagpanuhid resulta sa mga kausaban sa katung unang klase kanhi, og ang iyang kinaiya gikupot og maayo sa modelong panan-awan na ang syensyang normal kay mao ang momugna sa mga tisa diin ang syentipikong pagsaliksik magdugang og makaunayon sa nagatubo na reserba sa syentipikong kahibalo-an. Ang kumulatibong konsepsyon sa siyentipikong paglambo konosido kanato ug kini ning-giya sa paghikay og konsiderableng metodolohikong literatura. Siya ug ang iyang metodolohikong subprodukto modapat og ayo sa mahinungdanon na syentipikong pagkakayod Apan ang siyentipikong kalambuan usab tuod molantad og modong di-kumulatibo, ug ang mga episodo na mo-eksibitir niini motunol og way katumbas na mga katultolanan sa sentradong aspeto sa siyentipikong kahibalo-an.  Balik ngadto sa atong alatimanon, ako busa diri sulayon og hini-usa ang mga nagkapilang na mga timaan, una sa pagtukib og tulo ka mga pananglitan sa rebolusyonayong kausaban ug dayon diyotay og hisgut sa tulo ka katangian diin sila tanan mohalad. Walay duda na ang mga rebolusyonaryong kausaban makigpamahin og uban lain na mga katangian gawas niini, apan ang kining tulo mohatag og sigong basehanan para sa mas teoretikal na analysis sa kung asa ko sa pagkakaron nagkadukiros, ug asa usab ako mohulagway og medyo bukotbukot na konglusyon para niining suwat.

            Ako sa suwayun, sa di pa ta motunong sa unang pananglitan–labi na para sa mga kanhi dili kabisado sa akong pulonganan–og sugyot sa unsa siya kapananglit. Ang rebolusyonaryong kausaban gikinutob og bahin sa iyang kalahi-an gikan sa kausabang normal, ug ang kausabang normal kay, sa atong giindikaran, ang klase na mosangpot og paglambo, pagdaghan, ug pagdugang sa unsay nahibal-an na sa una miagi.  Ang mga balaudnong siyentipiko, pananglit lang, kay kasagaran produkto niining normal na proseso: ug ang Boyle’s Law ang mohulagway para og hisalmot niini. Ang mga nakakaplag niini kay miagi nakahupot og mga konsepto sa presyun ug kalanogon sa gas kapin sa mga galamiton na kinahanglan aron makadeterminar sa ilang magnitudo. Ang pagkakaplag na, sa usa ka hinatagan na sampol sa gas, ang produkto sa pressure ug volume kay kanunayon sa temperatura na kanunayon pud igo ra modugang sa kahibalo-an sa mga pamaagi nga nauna nang nasalabutan [2] na mga linihokan sa mga variables. Ang labing kadaghanon sa mga siyentipikong abanseng kauswagan kay sal-ob niining normal na matipon-tiponog na klase (sa kausaban) pero dili ko mosanay sa uban na mga pananglit niini.

            Ang mga rebolusyonaryong kausaban ang mas lahi ug mas problematiko. Nanambigit kini sila sa mga pagkakaplag na dili mapahiluna sakop sa mga konsepto na ginagamit sa una sa wala pa nahimo ang diskoberya. Aron maasimilar og surop ang maong diskoberiya, kinahanglan usabon ang pamaagi diin atong gihisabot og tukib ang talay sa mga natural na panghitabo. Ang pagkakaplag (sa ingon aning mga kasoha mas angay tawgun nato “imbensyon”) sa Second law of motion ni Newton kay kapananglit sa niining klaseha sa kausaban. Ang mga konsepto sa force ug mass na gipakatap sa maong balaudnon kay daiya sa kato na gipanggamit sa una sa wala pa giinila ang maong balaudnon hisamtang ang balaudnona kay mismo hinungdanon sa ilang mga kahulugan. Ang ika-duha ug mas kayanohon na pananglitan kay gihatag sa pagkabalhinan gumikan sa Ptolemaic nadto sa Copernican na astronomiya. Sa wala pa kini nahimutangan, ang Adlaw ug ang Bulan kay mga planeta apan ang planeta na ang atong yuta mismo hinoon dili. Paghiagi sa kabalihinan, ang yuta nato planeta na sama sa Mars ug Jupiter; ang Adlaw bitoon; ug ang bulan usa ka satellite. Mga kausaban sa niining klaseha dili ra simple na mga paghisakto sa mga pihong mga sipyat nga napasok sa Ptolemikong systema. Pareho sa kabalhinan sa Laws of motion ni Newton, sila nalambigit og mga kausaban dili ra sa mga balaudnon sa Natura kundi usab ang mga kriteryo diin asa ang uban sa mga pulong dikit sa katong mga balaudnon mosangpot sa kinaiyahan. Kining mga kriterya, dugang pa, nagasalig sa teorya sa diin asa sila giinila.

            Kung adunay mga reprensyal na kausaban na ingon ani mahitabo mosabay sa kausaban sa balaud o teorya, ang siyentipikong kalambuan dili mahimong kumulatibo. Dili mahitabo na kita maabot gumikan sa karaan unya ngadto sa dayon bag-o diha ra sa pagdugang-dugang sa unsa na atong nahibal-an. Dili pud nato na tukiban ang bag-o gamit ang pinulungan sa karaan miagi ug vice versa. Sapayan nato kintahay ang hugpulongan: “Sa Ptolemikong systema ang mga planeta motuyok sa Tierra; sa Copernicanong systema sila motuyok sa Adlaw.” Sa estriktong paghinisgotay, ang kining linyaha inkoherente. Ang unang panghitabo sa pulong “planeta” kay Ptolemiko, ang ika duha kay Copernicano, ug ang kining duha motangkil og linahi-ay sa natura. Walay univocal na pagbasa sa pulong “planeta” sa pahayagan niara na tinuod.

Walay ehemplo na labing skematiko ang makapanultol sa unsay gihisalmot sa rebolusyonaryong kausaban. Ako, busa, moliyok dulong sa mas hingpit na mga kapananglitan sugod sa kato, sa usa ka likwahan na miagi, ang niila nako sa rebolusyonaryong kausaban, ang kabalhinan gumikan sa Aristoteliko ngadto sa Newtonian na physics. Gamay nga bahin mahitungod sa mga problema sa motion ug mechanics ra ang makonsiderar diri ug bisan gani tuod ako kay magpa-skematiko niani. Ang akong pahimatbat mobali sa dagan sa kasaysayan og motukib nalang dili imbis sa unsay gipanginahanglan sa mga Aristotelikong mga pilosopong natural aron makab-ot ang mga Newtonian na mga konsepto, apan hinuon, ang sa unsay gipatingbabaw na Newtonian, para nako, aron makab-ot ang kasusama para sa Aristotelikong pilosopiyang natural. Ang kining rutaha na akong gibiyahi-an og baliktad uban og tabang sa mga sinulatan kay, akong ahwagon, hapit kaparehas sa gisusama og higayon sa mga miaging mga siyentipiko sa ilang inagi-an og abante sa kasamtangan na walay sinuwatan pero kinaiyahan lang na mogiya kanila.

            Una nako nabasa ang uban sa mga sinulatan ni Aristoteles sa panahong tag-init niadtong tuig 1947 diin ako usa ka estudyanteng gradwado sa Physics na nagsulay og pangandam og panulun-an alang sa kauswagan sa Mechanics para sa usa ka kurso sa syensya sa mga dili syentista. Alanganon, akong gisugdan og pamasa ang sinuwatan ni Aristoteles gamit ang Newtonian na mechanics nga asa nako kaniadto gipamasa og tin-aw. Ang pangutana na ganahan nako matubag kay sa unsa ka daghan sa mechanics ang nahibal-an ni Aristoteles, ug unsa ka daghan ang iyang gipamilin para sa mga sunod tawo sama nila Galileo o Newton para i-diskobre. Gumikan anang panabotan, hilabing dali nako na kaplagan na si Aristoteles halos walay nahibal-an sa mechanics tuod. Tanan nalang nahipasa para sa mosunod niya, kasagaran nasa ika-16 og ika-17 na siglo. Kanang kongklusyona kay panag-ingnan ug puwede gani kini kamatuoran. Apan, akong nasayran kini nga aliwarosan tungod, sa akong pagbasa kaniya, si Aristoteles nagpakitang dili ra ignorante sa mechanics, hinuon pud ikaluluyon na siyentistang pisikal sab. Kabahin sa kalihokan labing sayod, iyang mga sinulatan nagapakita sa akoa nga puno og masulaw na mga kalinglahan, dungan sa lohika ug obserbasyon.

            Kining mga kongklusyon dili lagmit. Si Aristoteles, sa kataposan, kay ginapadayag na codificador sa sinaunang lohika. Sa hapit duha ka millennia sukad sa iyang kamatayan, ang iyang obra ning hulba og himpos sa lohika susama sa ginabuhat ni Euclid sa heometriya. Kapin pa, si Aristoteles makadaghanon og pamatuod sa iyang kaugalingon na makatalagsaonon na adugdong naturalistikong obserbador. Sa biolohiya, hilabi na, ang iyang deskriptibong panulatan mipanangkap og mga modelo nga sentrado sa katumawan sa modenong tradisyon sa biolohiya sa ika-16 og ika-17 na siglo miagi. Gi-unsa kaha na ang iyang karateristikong talent ning biya og sistematiko kaniya sa pagadto niya og tuon mahitungod sa kalihokan ug mechaniks? Pare-pareho usab, kung ang iyang talent ningtakas sa iyaha, hanong ang iyang panulatan sa physics giseryosoan og maayo sa pipila ka mga siglo sukad sunod sa iyang kamatayan? Ang kining mga kapangutanaha nakasamok nako. Yano nako matuohan nga si Aristoteles na pandol, pero kung dili usab gani, na hugno og lahos, sa iyang pag-sulod sa physics. Tingali ang sayop naa sa ako ug dili niya Aristoteles mismo, napangutana nako. Tingali iyang mga pulong dili pirmi buot nagpasabot kaniya ug sa iyang mga katalidungan og parehas kaysa sa atoa ug naku karon.

            Sa ingon anang pagbati, nagpadayon ko og sululbaron ngadto sa suwat, ug ang akong mga katahap sa kahumanan nagpamatuod na kapundadohan. Diha ko naglingkod og basa sa suwat sa Physics ni Aristoteles abli atubang nako gunit ang usa ka lapis sakong kamot. Naghinan-aw ibabaw, naghinuktok ko lantaw sa gawas sa tamboanan sakong lawak–usa ka panagwayan na ako pang mahinumdoman. Dayun-dayon hinanali na ang mga tagsip-tagsip sa pangutokan naku nihan-ay sa iya og bag-ong pamaagi, ug duyog ninghimutang. Naka abli akong baba, kay tungod dihaay si Aristoteles nahimon hinoon labing maayong physicista apan sa pamaagi na wala nako na handurawan na posible. Karon ako na masabtan kung hanong iyang giingon ang iyang ginaingon, ug unsa ang nahimo sa iyang awtoridad. Mga pahayag na sa una murag dagay mga kasayupan, karon nahimo rang mga gagmay’ng ligas sulod sa usa ka magagahom og malampuson na tradisyon. Ang kanang klase sa kasinati-an–mga piraso na mikalit og han-ay sa ilang kaugalingon og mugna og usa ka bag-ohay na pamaagi–kay ang ika-unang katarasan sa rebolusyonaryong kausaban na mao akong usahon inig human og konsiderar sa mga kapananglitan aniha. Bisan kung ang mga siyentipikong mga rebolusyon nagpabilin og daghang mga anam-anamon na pagalatimanon, ang kinauyokang kausaban dili masinati og anam-anam o usa-usa. Imbes nuon, kini kay naghisalmot og kinalitay na kausaban ug transpormasyon na walay estruktura diin asa parte ang agay-ay sa kasinati-an na mohan-ay sa iyang kaugalingon og lahi ug molantad og mga agihanan na sa una dili pa masutaan.

            Aron himoon kini tanan nga mas konkreto, tugti sako og pahulagway sa unsay nanambigit sa akong diskoberiya sa usa ka pamaagi sa pagbasa sa Aristotelikong physics, ang pamaagi na ang teksto mahimong ika-sabtan. Ang unang ilustrasyon kabisado sa kadaghanan. Kung ang pulong “kalihokan” ginagamit sa Aristotelikong physics, nagpasabot kini og karaniwang kabag-ohan, dili ra sa pagbalhinan sa usa ka posisyon sa pisikal na lawas. Ang pagbalhin sa posisyon, ang eksklusibong panulonon sa mechanics ni Galileo and Newton, kay usa ra sa mga ihap sa mga subkategorya sa kalihokan para sa kang Aristoteles. Ang uban lakip na ang pagtubo (ang transpormasyon sa liso ngadto sa kahoy), mga alterasyon sa intensidad (ang pag-init sa puthaw), ug mga kwalitatibong kausaban (ang transisyon gikan sa balatian ngadto sa kahimsogan). Ang resulta, ang mga sukaranon na mga karakteristiko labot sa pagkahimatngon og analisis sa kalihokan kinahanglan moaplikar sa mga kausaban sa bisag unsang klase apan si Aristoteles mismo nakamatngon nga ang mga nagkadaiyang mga subkategorya dili kaparehas sa tanang aspeto. Tanan kalainan sa mga kabag-ohan dunay kagaya sa matag usa isip pagpanglangkob sa usa ka natural na pamilya sa panabotan na dili ra igo matalinghaga.

Ang ika-duhang aspeto sa Aristotelikong physics–mas lisud ika-amgo ug mas importante–kay ang sentralidad sa mga kalidad sa iyang estruktukang konspetwal. Dili naku ra buot ingon nga iya rang itukib ang mga kalidad ug ang pag-usab sa mga kalidad, kay tungod duna na’y laing mga physics nga nakabuhat niana. Ang anaa sakong hunahuna, uyamot, kay ang Aristotelikong physics ningbalit-aron sa ontolohikong hierarkiya sa materya ug kalidad na sumbanan sukad sa katunga sa ika-17 na siglo. Sa Newtonian na physics, ang lawas gikonstituwar og mga partikulas sa materya ug ang iyang mga kalidad kay sangpotanan sa pamaagi diin katong mga partikulas gipanghan-ay, linihok, ug gipakighiubanay. Sa physics ni Aristoteles, sa laing bahin, ang materya kay labing dispensable og ayo. Usa siya ka neutral na substrato, anaa sa bisan asa adunay lawas puwede maanaa–ipasabot bisan asa na adunay lawak of puwesto. Ang isa ka partikular, ang isa ka substansya, molungtad sa biskan asang lugar na adunay neutral na substrato, murag punasan, na hustong gi-embarazadahan og mga kalidad sama sa init, pagkabasa, kolor, og uban pa aron makahatag kini og identitad na indibiduwal. Ang kausaban mahitabo sa pag-usab sa mga kalidad, dili sa materya, paagi sa pagtang-tang og mga kalidad gumikan sa isa ka materya ug pagpuli niini og lain. Adunay man gani’y implisito na mga pamalaud sa konserbasyon nga ang kining mga kalidad kinahanglan dayag tumanon. [4]

            Ang physics ni Aristoteles mopakita og ubang mga kaparehong mga aspetong heneral, uban adunay hidak-ong kahinungdan. Apan, ako una higayonan og paadto sa mga punto nga nisalmot nako mahitungod niining duha. Ang unsa ganahan nako isugyot, sa kasabotan na ma-inila kini ug ang ubang mga aspeto sa panan-awan ni Aristoteles, kay kini sila mosugod og  insakto, makigtabangay, ug busa mopanabot og dungan diin asa sila lang kung ila-ilaha lang walay maipasabot. Sa akong urihinal na kasinati-an sa pagsakat sa teksto ni Aristoteles, ang mga bag-ong bahin na ako gipanghinisgot lang ug ang koherente na paghaom tinuod ninglusad og dungan.

Impisar sa hinyap sa kwalitatibong physics na gidibuho, kung isip i-analyzar ang usa ka partikular na butang paagi sa paghingalan sa mga kalidad nga gipanghamtang sa neutradong materya, isa sa mga kalidad nga nanglan iingon kay ang posisyon sa butang o sa pinulung pa ni Aristoteles sa iyang puwesto. Ang posisyon, busa, kay susama sa pagkabasa o pagka-init, kalidad ra sa butang, usa nga mousab matag higayon na ang butang molihok og gilihok. Ang local kalihokan (ang motion tout court ni Newton) kay, portanto, kausaban sa kalidad o kausaban sa himutangan para kang Aristoteles, imbis na mismo isa ka kahimutangan para sa kang Newton. Tumpak tuod sa pagsalabut sa kalihokan isip kausaban sa kalidad ang mitugot sa asimilisasyon niadto sa ubang mga aspeto sa kabag-ohan–pananglitan, ang liso hangtod sa kahoy; balati-an sa kahimsogan. Ang asimilisasyon kay aspeto sa physics ni Aristoteles sa diin asa ako ningsugod, ug pwede upud nako og largo sa laing direksyon. Ang konsepto nga ang kalihokan kay kausaban ug ang konsepto sa kwalitatibong physics mopamatuod og husto ang pagka-interdependente, nga halos katumbasay na mga hinyap, sato pa kini ang unang ehemplo sa unsay pagka-haom o sa pagkahiusaay og dungan sa mga parte.

Kung kana tin-aw, gayunpaman, dunay laing aspeto sa physics ni Aristoteles–usa na kanunay absurdo paminawon kung isa-isahon ra og basa–mosugod og pasabot. Tanan halos mga kausaban sa mga kalidad, hilabi na sa organikong kalangyaban, kay asymtriko, labing menos kung ibilin ra sa ilang kaugalingon. Ang liso natural ra motubo paingon sa kahoy, dili vice versa. Ang masakiton mahimog himsug ra sa iyang kaugalingon pero kinahanglanon og eksternal na ahente o gituohan na kinahanglan og ahente aron siya mahimong masakiton. Usa sa mga klase sa kalidad, usa ka katumoyan sa pag-usab, ni representar og isa ka masa sa iyang natural na kahimutangan, katu na iyang maamgohan og boluntaryo ug dayon mopahulay sunod. Ang parehong asymetriya angay ipaila na karateristiko sa local motion, siya gayod tuod ang pag-usab sa posisyon. Ang kalidad na ang yuta o lain bug-at na butang maningkamot og paghinabo og posisyon sa sentro sa uniberso; samtang ang natural na posisyon sa kalayu tua sa kinadaplinan sa uniberso. Mao na ang kataronganan sa kung hano ang mga bato mahulog padulong sa sentro gawas nalang kung gipugngan og babag, o hano na ang kalayu mosaka padulong sa kalangitan. Ilaha rang gipahinabo ang ilang mga natural na propyedad sama ra sa liso na motubo ngadto sa kahoy. Aduna na pu’y laing baligho na parte sa Aristotelikong doktrina na nisugod og sigo sa tarong na puwesto.   

            Posible gani na madugay ta og padayon ania sa pagtrangka sa mga indibidwal na mga bahin sa Aristotelikong physics sa katibuk-an. Ako sang ilangkob ang kining unang ehemplo gamit ang kining ulahing ilustrasyon: ang doktrina ni Aristoteles mahitungod sa kahaw-angan. Kini magpakita og matin-awon ang nagadaghang mga kapahayagan na murag arbitrayo kung sa iya-iyaha ra sabton na nuon motunol og awtoridad ug suporta sa matag usa’t usa kanila. Si Aristoteles miingon nga ang haw-ang imposible. Ang iyang subyasente na pahayag kay ang konsepto mismo inkoherente. Sa pagkakaron, klaro na kung hano uroy kini. Kung ang posisyon kay usa ka kalidad, ug kung ang kalidad dili posible na molungtad bulag sa materya, busa, hinanglanon na kung aduna ma’y posisyon aduna pud materya bisan asa na adunay butang. Pero kani nagpasabot na kinahanglan naay materya bisan asa sa kalawakan: ang kahaw-angan, ang lawak na walay materya, murag magkig-ingon og isa ka kuwadrado na lignin. [5]

            Katung pagatarongan adunay gahom, apan ang iyang mga premiso mura lang arbitrayo. Si Aristoteles, kintahay, wala napugos og ingon na ang posisyon kay kalidad. Basin diay, pero ato nang gisugilan na ang iyang pagpanamkon ningtukod sa iyang panan-aw nga ang kalihokan kay kabag-ohan sa kahimutangan ug ang uban na mga aspeto sa iyang physics nagasalig upud niini. Kung posible na anaa’y kahaw-angan, ang Aristotelikong uniberso dili puwede maingon usab na finito. Kani tungod ang materya ug espasyo co-ekstensibo nilang usa’t usa diin ang lawak mo-undang kung asa ang materya mahuman didto sa kina-utlanan sa uniberso na asa walay bisan unsa gani lawak man o materya. Kanang doktrinaha mura sab dispensable. Apan ang pagpalapad og infinito sa estelar na kalawakan kay mohimo og problema para sa astronomiya tungod ang rotasyon sa nianang kalawakan mokarga og apil ang mga bituon tuyok sa terra. Duna upud laing mas kauyokan na kalisdanan na motumaw og sayo. Sa uniberso na inifinito walay sentro–bisan unsang punto sa kalawakan kay kasusama na sentro kaysa sa uban–ug busa walay natural na posisyon diin ang mga bato ug mga bug-at na mga butang mopahinabo sa ilang mga natural na propyedad. Sato pa, sa ginalalis pa ni Aristoteles mismo, ang usa ka lawas na anaa sa kawalaan dili makaamgo sa lokasyon sa iyang natural na puwesto. Ang isa ka butang makakita og paagi adto sa iyang lugar diin asa iyang natural mga na kalidad mapahinaboan diha ra sa pagtakdol sa uban mga posisyon sa uniberso pinaagi sa usa ka serye sa nag-interbenir na materya. Ang pagka-anaa sa materya ang hatag sa espasyo og katukoran. [6] Busa, ang teorya ni Aristoteles sa natural na local motion ug ang kinaraang heosentrikong astronomiya kay gihulga og atake gikan sa doktrina sa kahaw-angan. Walay pinaagi na maka-husto sa mga panan-aw ni Aristoteles kabahin sa kawalaan na dili mo-usab og tukod ang nabiling katibuok sa iyang physics.

[…]

Akong i-tapos ang kining hisgotanan sa kapangutanahan sa kung unsa ang mga ilhanan sa rebolusyonaryong kausaban ang na pasundayag niining mga pananglitan. Ang mga tubag masakop sulod og tulo ka ulohan, na akong kadiyotay og agi. Ang malugwayong diksusyon na takos para nila dili pa nako mahatag.

            Ang unang klase sa mga napamahin na mga karateristiko kay nasulti na dapit sa sugod niining papel. Ang rebolusyonaryong kausaban holistiko. Dili sila pwede na mahimo og piraso-piraso o isa-isahon, ug sila busa ika-daiya sa normal o kumulatibong mga kausaban sama, pananglitan, sa diskoberiya sa Boyle’s Law. Sa normal na kausaban, igo ra kita mo-rebisar o dugang og mga usahay na mga heneralisasyon samtang ang tanan-tanan magpabilin pareho. Sa rebolusyonaryong kausaban, kita kinahanglan moantos sa pagka-inkoherente o mo-rebisar og daghang mga sumpay-sumpay na mga heneralisasyon og dungan. Kung ang kining mao na mga kausaban giinila og kas-a kas-a, walay mahitabong kapahulayan. Ang sinugdanan o gang kinaulahing mga heneralisasyon ra ang makasangkap og koherente na paghimatbat sa natura. […Sa] kaso sa Aristotelikong physics, dili kita yano na maka-diskobre na ang kawalaan posible o na ang kalihokan kay kahimutangan ug dili kausaban sa kahimutangan. Ang integradong panulagway sa nagalain-lain na mga aspeto sa kinaiyahan kinahanglan usbon og dungan.

            Ang ika-duhang karateristiko niining mga ehemplong hinisgot kay dili iglain. Mao kato ang akong gitukib miagi na nagpasabot na ang kabag-ohan na diri ako gipiho og isturya isip kausaban sa paagi diin ang mga pulong ug mga hugpulong molakip sa natura, ang kausaban sa paagi diin ang ilang mga pakisayran madeterminar. Apan bisan kana na bersyon kay hinoon medyo pangkatibuk-an. Sa gipang-undak sa mga lab-as na mga panulun-on, bisan unsa na pwedi mahibal-an nato sa mga pakisayran sa usa ka termino magamitnon inig dikit nianang termino sa natura. Ang isa ka bag-ong diskoberiya sa propyedad sa kuryente, radiasyon, o sa mga epekto sa puwersa sa kalihokan puwede matawagan sunod usab aron i-determinar ang katambongan sa elektrisidad, radiasyon, o puwersa ug busa aron pili-on ang mga pakisayran sa nahiuyon na mga katugbang na pulong. Ang maong mga diskoberiya dili ingon na kasagaran rebolusyonaryo. Ang ordinaryong siyensya sab mo-ilis sa pamaagi diin ang mga termino motangkil sa natura. Ang unsay mokaraterisar sa mga rebolusyon, busa, kay dili mga yanong mga kausaban sa pinaagi sa pagdeterminar sa mga pakisayran kundi kausaban sa mas nidiling klase.

            Ang pagkwalipikar nianang klaseha sa kausaban ang usa sa mga problema na sa pagkakaraon naga-okupar nako, ug wala pa ko’y kumpletong solusyon. Apan sa pagkasulti, ang ugalingong karakter sa rebolusyonaryong kausaban sa pinulungan kay siya mobag-o dili ra sa mga kriterya diin ang mga pulong mosab-it sa kinaiyahan apan usab og labing maayo ang mga klase sa butang o situwasyon na diin ang katong mga pulong molakip. Ang mga paradigmatikong mga ehemplo sa kalihokan para kang Aristoteles–liso sa kahoy o balatian sa kahimsugan–kay dili man gani mga kalihokan tuod para kang Newton. Sa transisyon, ang natural na pamilya wala na nahimong natural; iyang mga membro gipangapod-apod taliwa sa mga nauna na mga klase; ug usa ra nila nagpadayon og kupot sa karaang pangalanan.

[…]

            Ang mikaraterisar sa mga rebolusyon kay, busa, mga kausaban sa nagkadaiyang mga taxonomikong mga kategorya nanglanon para sa siyentipikong mga deskripsyon ug heneralisasyon. Ang kanang kausaban, dugang pa, kay pagpasibo dili ra sa mga kriterya labot sa kategorisasyon apan ang pamaagi diin ang mga butang ug situwasyon giapod-apod talwa sa mga nauna na mga kategorya. Tungod ang maong pagapod-apod pirmi nanambigit og kapin sa usa ka mga kategorya, ug tungod ang maong mga kategorya kay sinumpay-sumpay og ipasabot, ang kining klase sa mga kausaban kinahanglanong holistiko tuod. Ang kining pagka-holistiko, dugang pa, nakutuban sa kinaiya sa pinulungan mismo kay ang kriterya labot sa kategorisasyon kriterya pud ipso facto sa paglakip sa mga ngalan sa mga kategorya ngadto sa kalibutan. Ang pinulungan kay murag sinsilyo na duha ang panid, usa nagatan-aw pagawas atubang sa kalibutan, ang usa nadto sulud sa pagpamalandong sa pakisayranong esktruktura sa pinulungan.

            Lantawa na karon ang ulahing ika-tulo sa mga karateristiko na gipamahin sa akong tulo ka mga kapananglit. Mao kini ang pinakalisdan nako og kita nilang tulo pero karon tin-aw na og lagmit pinaka sangpotanon. Angay siya og pagsuhid kaysa pa sa uban. Tanan nakong mga ehemplo nanambigit og mga sentradong kausaban sa modelo, kahularan, o katandian–kausaban sa katumbalingan sa unsay kapareho sa unsa ug sa unsay lahi. Usahay, sama sa mga pananglit ni Aristoteles, ang similaridad internal sa kapanulun-an. Busa, para sa mga Aristoteliko, ang kalihokan kay espesyal na kaso sa kabag-ohan aron nga kaparehas sa paghulog sa bato o sama sa pagtubo sa kahoy o sama sa tawo nga naayo gikan sa sakit. Kini ang mga inandan sa mga similaridad nga mikonstitwar niining mga panghitabo isip usa ka natural na banay na nagalugar kanila sa parehong taxonomikong kategorya na ginapulihan sa paguswag sa Newtonian physics. Sa lain pook, ang similardidad eksternal.

            Kini tanan mga kasoha mopakita og mga magkadugtong na kalidad nga kabisado na sa mga tinun-an sa kahularan. Sa matag kaso duha ka mga butang o situwasyon gitandi-tandi ug giingon na pareho o parehas. (Mas hitaas na diskusyon mokonsiderar og mga pananglitan sa dissimilaridad kay tungod sila usab mahinungdanon sa pagtukod og taxonomiya.) Hidugang pa, sa unsa man gani ilang kasinugdanan–aduna lahi na sugilanon diin ako sa pagkakaron dili usa nasigamno–ang primerong kapuslanan sa tanan niining mga katandianay kay ang pagpakatay ug alimahan og taxonomiya. Ang mga gipangtandi na mga aytem gipangeksibit sa mga tumatambong na nahauna nga wala pa inisiyado gikan sa usa ka tawo na daan na makaila sa ilang mga similaridad ug moawhag sa mga tigpaminaw na makat-on og kahabilo sa mao usab. Kung ang eksibit malampuson, ang mga bag-ong inisiyados motumaw uban ang mga akwisadong lista sa mga kagawian bantogan sa hinanglanon na kalambigitan sa similaridad–na dunay feature-space, buot ingnon, sakop sulod diin ang na hinisgot na mga gipangtandi na mga butang kay gilumpong og dungan isip mga kapananglit sa parehang butang ug talidungan og palahi sa mga butang o situwasyon na kalibogan diin basin sila maingnan. Busa, ang bangkaagan sa isa ka Aristoteliko modait sa paglusad sa gapasan sa pagtagak og bato ug sama sa pagtubo sa kahoy ug pagbalik sa kahimsugan. Sila tanan igkahuman kay mga kabag-ohan sa kahimutangan; ilang mga kataposan ug mga nilabay na takna sa pagtransisyon ang ilahang mga kadugtong na kalidad. Sa ingnana na pagsabot, ang kalihokan dili mahimong relatibo ug kinahanglan mahulog sa kategorya na lahi sa uban isip usa ka kahimutangan. Susama nianang panan-awa ang infinito na kalihokan tungod kulangan og kataposan mahimong kontradiksyon sa mga pulong.

            Ang pagtandi na mura og kahularan na magusab-usab sa mga higayon sa siyentipikong rebolusyon kay uyokan alang sa proseso diin ang siyentipiko o ubang pinulungan mahupot. Inig human ra maong paghupot o proseso sa paghibalo na ning-agi og isa ka punto ang balansayon sa syensya diha pa mosugod. Ang siyentipikong pagbansay-bansay pirmi manambigit og paghimugna ug pagpatin-aw sa mga heneralisasyon kabahin sa natura; katong mga aktibidad mosapantaha og pinulungan na adunay ginagmay na kaadunahan; ug ang pagkab-ot nianang pinulungana modala og kahibalo-an sa natura uban niya. Kung ang tanghal sa mga kapananglit parte sa proseso sa paghibalo og mga pulong kasusama sa “kalihokan,” “celula,” “enerhiya,” ang ang unsay gikuha kay ang kahibalo-an sa pinulungan ug sa kalibutan dungan. Sa isa panid, ang mga tinun-an makat-on sa unsay pasabot niining mga pulong, unsang mga kalidad ang labot sa pagtangkil nila sa natura, ang unsa dili maingon kanila aron dili mahulog na kontradiskyon, ug uban ingon ana. Sa laing panid, ang tinun-an makat-on sa unsay mga kategorya sa mga butang na mipanimuyo sa kalibutan, kung unsa ilang mga bantogan na mga kalidad, ug unsa bahin sa ilang mga kagawian posible ug dili posible para nila. Ang kaning duha ka klase sa kahibalo-an–ang kahibalo-an sa mga pulong ug kahibalo-an sa natura–kay ma-obtinir og dungan, dili gayod sila duha ka klase na kasayoran tuod, apan duha ka panid sa usa ka sinsilyo kunuhay  nga hinatagan sa pinulungan.

            Ang kabanhawan niining dobleng nawung na karateristiko sa siyentipikong pinulongan mihatag og sapak na katapusan para niining papela. Kung sakto ko, ang sentradong karateristiko sa siyentipikong rebolusyon kay sila mo-usab sa kahibalo-an sa natura na kinaiyanhon sa pinulungan mismo ug nga siya busa anteryor sa tanan na matukiban nga deskripsyon o heneralisasyong syentipiko man o karaniwan. Aron himoon na ang kahaw-angan o ang infinito na kalihokang linear ma-parte sa siyensya kinahanglanon na ang mga pamalita sa obserbasyon mapormular lang pinaagi sa pagbag-o sa pinulungan diin asa ang natura gihimatbat. Hangtod ang kanang mga kausaban mapaninood, ang pinulongan mismo modisi sa imbensyon og introduksyon sa pinangitaan na mga kausaban sa bag-ong teorya. Ang maong kasukolan sa pinulongan kay, sa akoa, ang hinungdan sa pag-ilis ni Planck gikan sa “element” ug “resonator” ngadto sa “quantum” ug “oscillator.” Ang kalapasan o distorsyon sa nahaunang dili problematikong syentipikong pinulongan ang pagsulay sa rebolusyonaryong kausaban. 

Talasayoran sa Manunulat

[1]. Thomas S. Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, 2nd ed., (Chicago: University of Clicago Press, 1969). Ang kining libro kay unang gipamantala tuig 1962.

[2]. Ang hugpulong “una nang nasalabutan” (antecedently understood) una gipresentar ni C. G. Hempel, ang mipakita na kini nagpaalagad og daghang mga katuyoan sama sa “obserbasyon” nadto sa mga leksyon na salmot ang kalainan taliwa sa obserbasyonal og teoretical na mga pulong (cf. hilabi na sa iyang Aspects of Scientific Explanation). Akong hulamon ang hugpulong tungod ang panahoman sa “una nang nasalabutan” kay sa kinaiyanhon kauswagonon o historikal, ug ang iyang gamit sulod sa emprisismo lohikal motudlo nadto sa importanteng mga natad nag a-saylop taliwa sa tradisyonal na dangarangan sa pilosopiya sa siyensya ug sa mga mas bag-ong mga historikal na mga dangarangan. Sapak aniha, ang kargado eleganteng apparatus na gilambo sa mga empirismo lohiko sa ilang mga panaghisgutan bahin sa pormasyon sa mga konsepto ug sa kahulugan sa mga teoretikal na pulong pwede mabalhin og kinatibuk-an ngadto sa istorikal na dangarangan ug gamiton para moanalizar sa pormasyon sa mga bag-ong konsepto ug sa kahulugan sa mga bag-ong pulong, ug kasagaran kini duha mahitabo og suod uban sa pagpaila og bag-ong teorya.     

[3] Para niining tanan lantawa ang Physics, Punid V, Kapitulo 1-2 (224a21—226b16). Timan-i nga si Aristoteles walay konspeto sa kausaban na mas lapad pa kaysa kalihokan. Ang kalihokan kay ang kabag-ohan sa substansya, kausaban gumikan sa unsa hingadto sa lain (225a1). Apan ang kausaban molakip pud sa pagka-anaa ug pagka-wala, i.e. kabag-ohan gikan sa wala ngadto sa unasy naa ug sa unsay anaa ngadto sa kawalaan, ug kini nuon dili mga kalihokan.

[4] Kumparaha ang Physics ni Aristoteles, Punid I, ug hilabi na iyang On Generation and Corruption, Punid XI, Kapitulo 1-4.

[5] Adunay sangkap na kuwangan sa akong pagpahulagway niining argumento: ang doktrina sa puwesto ni Aristoteles, na gilambo sa Physics, Punid IV, una sa akong diskusyon sa haw-ang. Ang puwesto, para ni Aristoteles, kay kanunay ang lugar sa lawas o ang interyor na hitad sa nag-alirong o nag-takob na butang (212a2—7). Kabahin sa sunod na topiko, ingon si Aristoteles, “Tungod ang kahaw-angan (kung naa man) kinahanglan mabinhi na lugar diin diha untay butang apan wala, klaro na kung kana gihunahuna ang kahaw-angan dili gayod motambong bisan bulag o dili.” (214a 16—20) (Kinutlo gikan sa Loeb Classical Library sa paghubad ni Philip Wickstead ug Francis M. Cornford, usa ka bersyon na pinaka-klaro para nako bahin niining lisud na aspeto sa Physics.) Dili ra gani sayop nga pulihan ang “posisyon” og “puwesto” sa panulagway sa argumento gipaila sa ulahi na parte sa sunod na paragrap sa akong sulat.

[6] Para ani ug ubang mga iglabot na mga argumento lantawa ang Physics, Punid V, Kapitulo 8 (hilabi na 214b27—2 I 5a24).

VISIT https://www.facebook.com/notes/christopher-fernandez/what-are-scientific-revolutions/1835465706578730/